De geweldsexplosie in Ecuador bereikte gisternacht een nieuw dieptepunt: de aanklager die de aanval op een tv-studio eerder deze maand onderzocht, werd doodgeschoten. Alles wijst op een liquidatie door drugscriminelen.
Bewoners en experts zien al langer een groeiende invloed van drugsbendes in Ecuador. Dat het Zuid-Amerikaanse land een knooppunt in de drugshandel werd, is ook mede de verantwoordelijkheid van grote afnemers zoals Nederland, zeggen zij.
Haven van rust
"Je moest hier altijd al uitkijken en bijvoorbeeld niet met je telefoon in je hand over straat lopen", zegt de Nederlandse arts Els van der Linden, die al zestien jaar in Ecuadors grootste stad Guayaquil woont. "Maar vanaf de pandemie werd het steeds gevaarlijker."
"Tot drie jaar geleden stond Ecuador bekend als haven van rust tussen Colombia en Peru", beaamt Ecuador-kenner Maria Gabriela Palacio (Universiteit Leiden). "Tot dat moment wisten we behoorlijk te ontkomen aan de hoge niveaus van geweld in onze buurlanden."
Kentering
Volgens Gabriela Palacio was dat vooral te danken aan afspraken tussen de overheid en drugsbendes. "Drie jaar geleden werden die afspraken gebroken en zagen we een enorme toename in geweld."
Hoogleraar Ramiro Avila (Universiteit Simón Bolívar) is oud-rechter van het Constitutionele Hof van Ecuador en zag al veel langer een "gespannen kalmte" in het land. Ook hij zegt dat de relatieve rust er alleen kon zijn doordat de overheid de drugshandel oogluikend toestond.
Dat beleid is de afgelopen tijd gekenterd. Afgelopen augustus werd een presidentskandidaat doodgeschoten waarop de nieuwe regering van president Daniel Noboa beloofde keihard op te treden tegen de bendes.
De cocaïneproductie in buurlanden steeg de afgelopen jaren naar een record. Steeds meer drugskartels ontdekten Ecuador als geschikt doorvoerland:
Een paar weken geleden liep de situatie verder uit de hand. De leider van een van de grootste drugsbendes van het land ontsnapte uit een gevangenis in Guayaquil. President Noboa riep vervolgens de noodtoestand uit en kondigde aan het leger in te zetten tegen de drugsbendes.
De geweldsincidenten volgden elkaar daarna snel op. Zo vielen gewapende mannen een tv-studio binnen en braken in zes gevangenissen rellen uit. Gevangenismedewerkers werden gegijzeld, politiemensen ontvoerd en beruchte gevangenen ontsnapten.
Op veel plekken ligt het openbare leven stil. "We gaan 's avonds niet meer uit", zegt Van der Linden. "We leven in angst." Ze is blij met het harde optreden van president Noboa, ondanks dat die aanpak gewelddadige tegenreacties oplevert. "Eindelijk doet de president iets om de situatie te veranderen."
Systeem bang maken
Oud-rechter Avila is het met haar eens. "De drugscriminelen corrumperen de overheid al jaren, ze maken er onderdeel van uit. De vermoorde aanklager probeerde de georganiseerde misdaad aan te pakken, en moest dat met de dood bekopen. Met zijn moord proberen de bendes het systeem bang te maken. De overheid heeft geen andere keuze dan met geweld het geweldsmonopolie terug te pakken van de bendes."
De regering moet echter niet doorschieten, waarschuwt Avila. Hij vreest dat veel arme Ecuadorianen die in sloppenwijken wonen onterecht aangepakt worden. "We zien nu al massale arrestaties, onterechte huiszoekingen en buitensporig geweld. Straks hebben we duizenden gevangenen die we nergens kunnen plaatsen."
Imago Stock & People GmbHSoldaten in Quito houden een jongen aan om te controleren of hij tattoos heeft die wijzen op een bendelidmaatschap 
APOok in Portoviejo worden mannen gecontroleerd op gang-tattoos
Er is dan ook veel meer nodig dan hard militair optreden, zeggen de experts. Ecuador verkeert in een economische crisis, waardoor de armoede toeneemt. Hoogleraar Gabriela Palacio: "De overheid moet de sociaaleconomische onzekerheden aanpakken die jongeren aanzetten om lid te worden worden van drugsgangs."
Maar ook andere landen hebben een verantwoordelijkheid, benadrukken ze. Zeker ook Nederland, als een van de grootste drugsimporteurs.
Westerse landen hebben een belangrijke rol. Zij bepalen wat illegaal is en wat niet.
Ecuador is verreweg het belangrijkste herkomstland van onderschepte cocaïne in de haven van Rotterdam, wat op zijn beurt een belangrijke doorvoerhaven is van cocaïne voor Europa. Avila denkt dat afspraken tussen Nederland en Ecuador, zoals het recent gesloten douaneverdrag, kunnen helpen om drugssmokkel tegen te gaan.
Maar, zegt Avila, zo lang de vraag in Amerika en Europa hoog blijft en cocaïne veel geld oplevert "is het naïef om te denken dat de problemen in een paar maanden kunnen worden opgelost".
Nederlanders zijn zich daar te weinig van bewust, vindt arts Van der Linden. "In Nederland is drugs natuurlijk iets om een gezellig feestje te hebben. Maar er zit veel meer achter. Heel veel verdriet, heel veel geweld, heel veel problemen."
Legalisatie?
De war on drugs moet dus niet alleen in de producerende landen uitgevochten worden, zegt Gabriela Palacio. "Westerse landen zijn voor een groot deel verantwoordelijk voor de drugssmokkel doordat zij bepalen wat illegaal is."
Het legaliseren en reguleren van (sommige) drugs door de consumptielanden moet onderdeel van de oplossing zijn, vindt zij. Want juist de illegaliteit van drugs maakt de handel zo gevaarlijk, gewelddadig en lucratief.
Avila: "De oorlog tegen drugs heeft in 50 jaar een miljoen doden gekost en democratieën gecorrumpeerd. We moeten het recept voor de oplossing veranderen."
