Ruim anderhalve ton voor 'Van Leeuwenhoek'-microscoop op veiling
Twee zilveren plaatjes van 6 bij 2,5 centimeter, wat schroefjes en een glazen lensje, maar toch 160.000 euro waard. Een onbekende koper had het over voor een microscoop die veilinghuis Christie's toeschrijft aan Antoni van Leeuwenhoek.
De Delftse lakenhandelaar wordt wel de vader van de microbiologie genoemd omdat hij in de 17de eeuw met zijn zelfgemaakte instrumenten een tot dan toe onbekende microwereld ontdekte. Bacteriën, bloedcellen, sperma, koffiebonen en eierstokken zag hij allemaal voor het eerst in ongekend detail.
Tijdens zijn lange leven (1632-1723) maakte hij honderden microscopen, inclusief cadeautjes voor de Britse koningin Mary en tsaar Peter de Grote. Omdat ze echter zo onaanzienlijk van vorm zijn, gingen de meeste ervan verloren. Slechts twaalf exemplaren zijn er nog bekend, de meeste in musea.
"Vanwege het gekke uiterlijk zijn ze bijna allemaal zoekgeraakt", zegt conservator Tiemen Cocquyt van Rijksmuseum Boerhaave, dat vier exemplaren heeft. "Acht jaar geleden is er nog eentje opgedoken in de verzameling van poppenhuis."
Twijfels
Cocquyt was een van de onderzoekers die probeerden de authenticiteit van dit exemplaar te bepalen. De herkomst ervan is namelijk onduidelijk: de anonieme verkoper kon zich niet herinneren hoe zijn familie aan het instrument was gekomen. 100 procent zekerheid of het echt om een exemplaar van Van Leeuwenhoek gaat, is er dus niet.
"We weten het niet zeker", geeft Cocquyt toe. "De instrumentjes zijn vanwege hun eenvoud heel moeilijk te bestuderen, dus een echt zekere toeschrijving is best ingewikkeld. Maar het heeft er wel alle schijn van." Omdat het inmiddels zo'n gewild object is, is echter niet helemaal uit te sluiten dat het om een vervalsing gaat.
Critici wijzen er bijvoorbeeld op dat dit exemplaar meer vergroot (285 keer) dan het krachtigste exemplaar tot nu toe (266). Ook ziet het schroefje er net iets anders uit dan bij de bekende exemplaren.
Cocquyt kan die kleine afwijkingen verklaren. "Die man heeft 50 jaar aan microscopie gedaan, dus hij heeft honderden instrumentjes gemaakt." Het kan dus best zijn dat Van Leeuwenhoek in al die jaren zijn methode heeft aangepast. Omdat er zo weinig vergelijkingsmateriaal is, is dat niet meer vast te stellen.
Misschien dat de onzekere herkomst kopers toch iets voorzichtiger maakte, want het kavel haalde niet de verwachte minimumprijs van 170.000 euro. Cocquyt zelf had niet de behoefte mee te bieden: "Ik heb al het voorrecht gehad er lang mee te kunnen spelen".
