Ombudsman: mensen die buitenslapers Ter Apel hielpen onbehoorlijk behandeld

De overheid heeft onbehoorlijk en ongepast gereageerd op mensen die hulp wilden bieden aan asielzoekers in Ter Apel twee jaar geleden. Dat oordeelt de Nationale ombudsman in het rapport Verboden hulp te bieden? De ombudsman deed onderzoek na klachten van onder meer mensenrechtenorganisatie MiGreat.

Het aanmeldcentrum van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) in Ter Apel was in 2022 overvol. Honderden mensen sliepen noodgedwongen buiten op stoelen of op het grasveld voor het AZC en kregen geen bed toegewezen. Ook was er geen drinkwater en amper toegang tot douches en toiletten.

Hulp van buurtbewoners en organisaties werd meerdere malen afgewezen. Zij regelden bijvoorbeeld tenten en andere kampeerspullen, maar die werden vanwege een noodverordening van de veiligheidsregio weer weggehaald. Volgens de veiligheidsregio was er sprake van "vele onderlinge irritaties en spanningen tussen de asielzoekers, die al meerdere malen tot conflicten, grote vechtpartijen met steekwapens, gewonden en aanhoudingen hebben geleid".

Maar uit het het rapport van de ombudsman blijkt nu dat omwonenden en instanties hulp hebben aangeboden, omdat de "overheid tekortschoot". Ook werd er vanwege de noodverordening gedreigd met strafrechtelijk ingrijpen. "Deze reactie was onbehoorlijk", oordeelt de ombudsman.

De politie haalde de tenten weg van het grasveld:

De directeur van MiGreat Roos Ykema is blij met de uitkomsten van het rapport. MiGreat was een van de organisaties die tenten uitdeelden aan de buitenslapers. "Wij stonden met die mensen in de regen en we wisten echt niet hoe we ze droog moesten houden", vertelt ze in het NOS Radio 1 Journaal. Ze noemde de situatie levensgevaarlijk, onder meer vanwege mogelijke onderkoeling.

De directeur kreeg een brief thuis dat ze drie maanden celstraf riskeerde als ze tenten bleef uitdelen aan de asielzoekers die buiten sliepen. De stichting had al eerder klachten ingediend bij de politie en de gemeente, maar die zijn naar eigen zeggen niet in behandeling genomen. "Daarom zijn we nu bij de ombudsman terechtgekomen."

'Harde conclusie'

"Van de overheid mag worden verwacht dat zij meedenkt en samenwerkt met burgers aan een oplossing, in plaats van burgers straft die hulp bieden", zegt de Nationale ombudsman Reinier van Zutphen. Van Zutphen ging voor het rapport in gesprek met verschillende overheidsinstanties. Hij zag in de gesprekken wel dat de overheid "bereid is om te leren".

Leendert Klaassen, waarnemend burgemeester van Westerwolde waar Ter Apel onder valt, spreekt van een "harde maar begrijpelijke conclusie". Hij zegt dat de situatie in Ter Apel van twee jaar geleden een ingrijpende crisissituatie was, zowel voor de buitenslapers als voor de medewerkers die het probleem probeerden op te lossen.

"Maar het is ook relatief makkelijk om achteraf te zeggen dat de tenten wel uitgedeeld moesten worden. Er was geen toezicht op de tenten en dat is ook ongewenst in een openbare ruimte. Dus de beste oplossing voor dit probleem hebben we nog niet gevonden."

Nog steeds vol

De kans dat asielzoekers buiten moeten slapen omdat het aanmeldcentrum vol is, bestaat nog steeds. De afgelopen maanden moest het COA meerdere keren een dwangsom betalen, omdat er meer dan 2000 mensen in het azc sliepen. Afgelopen nacht waren het er 2355. Inmiddels is het bedrag aan dwangsommen opgelopen tot 750.000 euro.

De ombudsman wijst erop dat asielzoekerscentra overvol raken doordat tijdelijke opvanglocaties sluiten en er geen nieuwe bij komen. Van Zutphen spoort de gemeenten daarom aan om actie te ondernemen. "Iedereen die ik spreek, wil een herhaling van de situatie van twee jaar geleden in Ter Apel voorkomen. Dit kan alleen als alle gemeenten in Nederland nu gezamenlijk die handschoen oppakken, naast elkaar gaan staan en hun verantwoordelijkheid nemen in de opvang van asielzoekers".

Dat beaamt ook de waarnemend burgemeester Klaassen. "De keten zit nog steeds verstopt. Er is geen doorstroom op dit moment. Elke dag en nacht zitten er honderden mensen te veel in het aanmeldcentrum. Dit kan potentieel weer tot een crisissituatie leiden."

NOS-verslaggever Jeroen Gortworst ging in januari naar Ter Apel en sprak met inwoners van het dorp: